U Službenom glasniku broj 49/2021 objavljen je novi Zakon o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti, koji je stupio na snagu dana 22. maja 2021. godine („ZTH“).

Danom stupanja na snagu ZTH prestali su da važe Zakon o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti (Službeni glasnik RS broj 36/09) i Pravilnik o sadržini obrasca na kome se objavljuje spisak srpskih standarda na koje se poziva tehnički propis (Službeni glasnik RS broj 110/09 i 14/12).

Primena ZTH

U pogledu primene i odnosa prema drugim zakonima treba imati u vidu da je ZTH „krovni“ zakon za propisivanje tehničkih zahteva, pri čemu se tehnički propisi mogu pripremati i donositi i na osnovu posebnih (sektorskih) zakona, a sve u cilju bezbednosti proizvoda koji se stavljaju na tržište.

Kada je u pitanju primena ZTH, treba imati u vidu sledeće:

• ZTH se primenjuje na sve proizvode, osim na proizvode za koje su tehnički zahtevi uređeni posebnim zakonima i propisima donetim na osnovu tih zakona.
• U slučaju da za pojedine proizvode nisu uopšte propisani tehnički zahtevi nekim posebnim propisom, u pogledu bezbednosti proizvoda na tržištu i tokom upotrebe primenjivaće se upravo ZTH.
• Ukoliko su tehnički zahtevi za pojedine proizvode propisani na osnovu posebnih zakona i propisa donetih na osnovu tih zakona, a tim zakonima i propisima nisu uređena pojedina pitanja koja uređuje ZTH, na ta pitanja se primenjuju odredbe ZTH.
• ZTH veoma široko definiše proizvod kao svaki predmet, materijal ili rezultat nekog procesa, dobijen nezavisno od stepena prerade, a namenjen je za isporuku na tržištu, bez obzira da li je nov ili korišćen, a što utiče i na polje njegove primene.

Tehnički propisi i standardi

Tehnički zahtevi se utvrđuju tehničkim propisima, direktno ili indirektno, što se u ovom drugom slučaju radi pozivanjem na standarde. U tom slučaju, standardi, čija je primena inače dobrovoljna u skladu sa Zakonom o standardizaciji, postaje obavezna.

Dakle, sve dok se tehnički propis ne pozove na određeni standard, ispunjavanje tehničkih zahteva koje utvrđuje taj standard unapređuje kvalitet proizvoda, ali ne obavezuje proizvođača da ga primeni.

Sa druge starne, tehnički zahtevi se propisuju kao obavezni, ali samo kad je to neophodno radi bezbednosti proizvoda, pri čemu se, po pravilu, vodi računa da utvrđivanje tehničkih zahteva ne bude prepreka trgovini.

Tehničkim propisom može se propisati da se pretpostavlja da je proizvod usaglašen sa propisanim tehničkim zahtevima, ako je usaglašen sa odgovarajućim srpskim standardima kojima su preuzeti harmonizovani standardi ili ukoliko nema takvih standarda u određenoj oblasti, drugim relevantnim standardima ili tehničkim specifikacijama za tu oblast (pretpostavka usaglašenosti).

Tehničkim propisom se određuju i vrste isprave o usaglašenosti koju je proizvođač, zastupnik, odnosno uvoznik, dužan da za određeni proizvod sačini ili obezbedi, pre njegovog stavljanja na tržište ili upotrebu.

Znak usaglašenosti

Srpski znak usaglašenosti, pandan CE znaku kojim se potvrđuje da je proizvod usaglašen sa primenjivim zahtevima harmonizovanog zakonodavstva EU, podignut je na nivo zakonske kategorije, za razliku od ranijeg zakona kada je bio regulisan podzakonskim propisom.

ZTH propisuje da se proizvod koji je usaglašen sa tehničkim zahtevima srpskog tehničkog propisa označava Srpskim znakom usaglašenosti ako je to utvrđeno tehničkim propisom. Proizvod koji nije usaglašen sa tehničkim propisom, odnosno proizvod za koji nije propisano označavanje Srpskim znakom usaglašenosti, zabranjeno je označiti tim znakom.

Podsetimo, Srpski znak usaglašenosti se prikazuje kao tri velika slova A povezana u obliku jednakostraničnog trougla.

Ocenjivanje usaglašenosti

U zavisnosti od grupa proizvoda i opasnosti koje proizvod može predstavljati, ZTH kao i raniji zakon predviđa različite subjekte koji mogu sprovoditi postupke ocenjivanja usaglašenosti, i to:

• proizvođača
• imenovano, odnosno notifikovano telo za ocenjivanje usaglašenosti (laboratorija, kontrolno ili sertifikaciono telo)
• državu (organ državne uprave) – za proizvode koji predstavljaju najveće rizike.

U cilju smanjenja troškova proizvođača, trend je da se država povlači iz uloge subjekta koji sprovodi ocenjivanje usaglašenosti (npr. kod mnogih tehničkih proizvoda). To u praksi znači da proizvođač samostalno vrši ocenjivanje usaglašenosti sopstvenog proizvoda sa zahtevima iz tehničkog propisa, o tome sačanja deklaraciju o usaglašenosti i obezbeđuju potrebnu tehničku dokumentaciju.

U tehničkom propisu kojim je preuzeto harmonizovano zakonodavstvo EU, ukoliko pojedine aktivnosti ocenjivanja usaglašenosti sprovodi akreditovano telo u sastavu proizvođača, to telo mora da bude organizovano kao zasebna organizaciona jedinica, ne sme da učestvuje u izradi, isporuci, montaži, korišćenju ili održavanju proizvoda čiju usaglašenost ocenjuje i može da pruža usluge isključivo proizvođaču u čijem se sastavu nalazi.

Kada su u pitanju tela za ocenjivanje usaglašenosti, novina koju donosi ZTH je da rešenja o njihovom imenovanju sada mogu biti vremenski ograničena ili doneta pod raskidnim ili odložnim uslovom.

Organ državne uprave, kada je to predviđeno tehničkim propisom, određene aktivnosti ocenjivanja usaglašenosti mogu biti poverene ovlašćenom, odobrenom ili drugom telu za ocenjivanje usaglašenosti.

Opšti zahtev

Opšta obaveza je da proizvodi koji se isporučuju na tržištu i stavljaju u upotrebu moraju ispunjavati zahteve svih tehničkih propisa koji se odnose na te proizvode. U vezi sa tim, ZTH uređuje i odgovornost isporučilaca (proizvođač, zastupnik, uvozni, distributer) za usaglašenost proizvoda koje isporučuje na tržištu u zavisnosti od svoje uloge u lancu isporuke, kao i za tačnost i potpunost podataka koje pružaju o proizvodima koje isporučuju na tržištu.

Pritom, odgovornost obuhvata ne samo stavljanje proizvoda na tržište već sve faze u lancu isporuke, pa je samim tim proizvod pod nadzorom tokom lanca isporuke, ali i u upotrebi.

Dakle, isporučioci su dužni da pre isporuke proizvoda na domaće tržište utvrde koje tehničke zahteve taj proizvod mora da ispunjava prema važećem tehničkom propisu Republike Srbije da bi se zakonito prometovao, a ako se taj propis poziva na određeni standard, neophodno je i da tekst standarda pribave od Instituta za standardizaciju Srbije. Usaglašenost proizvoda sa tehničkim zahtevima kontroliše nekolicina organa uprave, uključujući tržišnu inspekciju.

U odnosu na rešenja iz ranijeg zakona, obaveze isporučilaca su opštije i brojnije i daje se ovlašćenje za njihovo detaljnije uređivanje u tehničkom propisu, u skladu sa potrebama u različitim proizvodnim sektorima:

• Najznačajnija je svakako uloga proizvođača, koji je odgovoran za projektovanje i izradu proizvoda, pa su stoga i njegove obaveze najveće. Predviđeno je da proizvođač može, pisanim ovlašćenjem, preneti svoje obaveze zastupniku, ali ne i obavezu obezbeđivanja da je proizvod koji stavlja na tržište projektovan i izrađen u skladu sa propisanim zahtevima, kao ni sačinjavanje tehničke dokumentacije.
• Budući da su i uvoznici lica koja stavljaju proizvode na tržište, i to proizvode iz drugih zemalja, njihove odgovornosti i obaveze u velikoj meri odgovaraju odgovornostima i obavezama proizvođača.
• Obaveze distributera su, između ostalog, da postupaju savesno u pogledu propisanih zahteva za proizvode kako bi obezbedili da na tržištu isporučuju isključivo proizvode koji su usaglašeni sa tim zahtevima.

Uskladu sa Odlukom 768/2008/EZ, isporučioci su dužni da čuvaju i da na zahtev nadležnog inspektora dostavljaju podatke o svim isporučiocima od kojih su nabavili proizvode, kao i o svim isporučiocima kojima su isporučili proizvode. Period čuvanja ovih podataka utvrđuje se tehničkim propisom, a ako on nije utvrđen, taj period je deset godina od datuma isporuke.

Pregledi tokom veka upotrebe

ZTH propisuje da vlasnik proizvoda, za koji je tehničkim propisom utvrđena obaveza pregleda radi potvrđivanja usaglašenosti proizvoda tokom veka upotrebe, može da stavi u upotrebu taj proizvod, odnosno da omogući upotrebu tog proizvoda, samo ako su izvršeni propisani pregledi kojima je potvrđena njegova usaglašenost. Predviđeno je da ove preglede mogu vršiti imenovana ili akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti ili organi državne uprave.

Prema obrazloženju predloga ZTH, ova obaveza je utvrđena kako bi se pojedine evropske direktive mogle preuzeti u celosti, npr. za liftove ili opremu pod pritiskom.

Složeni proizvod

Novina u odnosu na raniji zakon jeste i odredba kojim se propisuje da, ako se tehnički propis primenjuje na složen proizvod, odnosno postrojenje, tim propisom se može utvrditi obaveza vlasnika da čuva propisanu dokumentaciju, kao i da dokaže usaglašenost u slučaju osnovane sumnje u usaglašenost.

Prema obrazloženju predloga ZTH, ova odredba je neophodna za obezbeđivanje pune primene odredaba iz pojedinih evropskih direktiva koje se u određenoj meri primenjuju i na postrojenja, kao što je npr. direktiva u oblasti elektromagnetske kompatibilnosti.

Važenje inostranih isprava o usaglašenosti

Isprava o usaglašenosti koju je izdalo inostrano telo za ocenjivanje usaglašenosti važi u Republici Srbiji ako je izdata u skladu sa potvrđenim međunarodnim sporazumima čiji je potpisnik Republika Srbija.

Pored toga, nadležni ministar može rešenjem priznati važenje inostrane isprave o usaglašenosti, a ZTH utvrđuje uslove pod kojima to može učiniti.

Primena pojedinih odrebi ranijeg zakona

Iako stupanjem na snagu ZTH, raniji zakon prestaje da važi, do donošenja tehničkih i drugih propisa na osnovu ZTH, primenjuju se tehnički i drugi propisi koji su doneti na osnovu Zakona o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti (Službeni glasnik RS broj 36/09).

Predviđeno je i da tela za ocenjivanje usaglašenosti koja su imenovana, ovlašćena, odnosno akreditovana do dana stupanja na snagu ZTH, nastavljaju sa radom do donošenja tehničkih propisa kojima se utvrđuju zahtevi koje moraju da ispune imenovana tela za ocenjivanje usaglašenosti.

Ovaj članak je isključivo informativne prirode i ne predstavlja pravni savet. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, budite slobodni da nas kontaktirate.