Shodno definiciji sadržanoj u Zakonu o prekršajima (Sl. glasnik RS br. 65/2013, 13/2016, 98/2016 – odluka US, 91/2019, 91/2019 – dr. zakon i 112/2022 – odluka US) („Zakon“), prekršaj je protivpravno delo koje je zakonom ili drugim propisom nadležnog organa određeno kao prekršaj i za koje je propisana prekršajna sankcija.

U skladu sa navedenim, kao i po svojoj prirodi, prekršaj predstavlja protivpravno postupanje koje, s obzirom na težinu, odnosno posledice do kojih dovodi, nije predviđeno kao krivično delo (ili privredni prestup). Shodno Zakonu, prekršaji se mogu propisivati zakonom ili uredbom, odnosno odlukom skupštine autonomne pokrajine, skupštine opštine i skupštine grada (uključujući skupštinu grada Beograda).

Prema Izveštaju o radu Prekršajnog Apelacionog suda za 2021. godinu (poslednji objavljeni godišnji izveštaj u momentu pisanja članka), godišnji priliv predmeta u ovaj instanciono najviši prekršajni sud koji odlučuje o žalbama izjavljenim protiv odluka prekršajnih sudova, iznosi oko 30 hiljada. Od toga, na prekršaje iz oblasti finansija i carina otpada 8,03%, na prekršaje iz oblasti privrede 6,46%, na prekršaje iz oblasti rada, radnih odnosa i zaštite na radu samo 1,78%, dok se daleko najveći broj predmeta odnosi na oblast bezbednosti saobraćaja, čak 57,31%. Slični trendovi se uočavaju i u izveštaju za 2020. godinu, dok se u izveštajima za 2019. i 2017. godini uočavaju nešto veći procenti (osim u oblasti bezbednosti saobraćaja).

Iz navedenog se, dakle, vidi tendencija pada broja predmeta u oblastima od značaja za privredu, pa se opravdano postavlja pitanje razloga koji su do toga doveli. Između ostalog, da li su i koliko tome doprinele propisane prekršajne sankcije, odnosno svest privrednih subjekata o njima?

Budući da, kako je prethodno navedeno, prekršaji predstavljaju kaznena dela, prekršajne sankcije su slične krivičnim, te Zakon propisuje da se za prekršaje mogu propisivati, odnosno izricati:

• kazne;
• kazneni poeni;
• opomena;
• zaštitne mere;
• vaspitne mere.

U pogledu kazni, za prekršaj se mogu propisati kazna zatvora, novčana kazna i rad u javnom interesu.

Novčana kazna

Što se tiče novčane kazne, Zakon poznaje nekoliko modaliteta propisivanja. Naime,

• zakonom ili uredbom novčana kazna za prekršaj može biti propisana:
• u odgovarajućem rasponu (i to od 5.000 do 150.000 dinara za fizičko lice ili odgovorno lice, od 50.000 do 2.000.000 dinara za pravno lice, te od 10.000 do 500.000 dinara za preduzetnika);
• u fiksnom iznosu (tzv. mandatne kazne, i to za fizičko lice i odgovorno lice od 1.000 do 50.000 dinara, za preduzetnika od 5.000 do 150.000 dinara, a za pravno lice od 10.000 do 300.000 dinara); dok se
• odlukama skupštine autonomne pokrajine, skupštine opštine, skupštine grada ili skupštine grada Beograda, novčane kazne mogu propisati samo u fiksnom iznosu, i to od minimalnog do polovine najvišeg fiksnog iznosa propisanog Zakonom.

Izuzetno od navedenog, za prekršaje iz oblasti javnih prihoda, javnog informisanja, carinskog, spoljnotrgovinskog i deviznog poslovanja, životne sredine, prometa roba i usluga i prometa hartijama od vrednosti zakonom se mogu propisati kazne u srazmeri sa visinom pričinjene štete ili neizvršene obaveze, vrednosti robe ili druge stvari koja je predmet prekršaja (ali ne više od dvadesetostrukog iznosa tih vrednosti, s tim da ne prelazi petostruki iznos najvećih novčanih kazni koje se mogu izreći shodno Zakonu).

Inače, prethodno pomenute mandatne kazne (propisane u fiksnom iznosu) izriču organi nadzora, a ne prekršajni sudovi, koji pak imaju nadležnost nad izricanjem kazni koje su propisane u odgovarajućem rasponu, s obzirom da je u tom slučaju potrebno odmeriti kaznu, tj. opredeliti njen iznos u okviru propisanog raspona, a na osnovu izvedenih dokaza, tj. ceneći sve okolnosti slučaja.

Primeri

Tako, Zakon o zaštiti podataka o ličnosti sadrži kaznene odredbe shodno kojima će se novčanom kaznom u propisanom rasponu (od 50.000 do 2.000.000 dinara) kazniti za prekršaj rukovalac, odnosno obrađivač koji ima svojstvo pravnog lica i koji učini neki od prekršaja utvđen odredbama člana 95. stav 1. ovog propisa (npr. obrađuje podatke o ličnosti suprotno načelima obrade iz člana 5. stav 1. ovog zakona), ali i odredbe u skladu sa kojima će se novčanom kaznom u fiksnom iznosu (od 100.000 dinara) kazniti za prekršaj rukovalac, odnosno obrađivač koji ima svojstvo pravnog lica i koji učini prekršaj propisan odredbama člana 95. stav 2. predmetnog propisa (npr. ne upozna primaoca sa posebnim uslovima za obradu podataka o ličnosti propisnim zakonom i njegovom obavezom ispunjenja tih uslova).

S druge strane, Carinski zakon propisuje da će se novčanom kaznom od jednostrukog do petostrukog iznosa vrednosti robe koja je predmet prekršaja kazniti za prekršaj pravno lice, preduzetnik i fizičko lice, odnosno novčanom kaznom u iznosu od 20.000 dinara do 150.000 dinara odgovorno lice u pravnom licu, ako učini neki od prekršaja iz odredaba člana 265. stav 1. ovog propisa (npr. ne prijavi na propisan način robu koju unosi u ili iznosi iz carinskog područja Republike Srbije).

Slično tome, Zakon o poreskom postupku i poreskoj administraciji propisuje da će se poreski obveznik – pravno lice ili preduzetnik koji ne podnese poresku prijavu, ne obračuna i ne plati porez, kazniti za prekršaj novčanom kaznom u visini od 30% do 100% iznosa dugovanog poreza utvrđenog u postupku poreske kontrole, a ne manje od 500.000 dinara za pravno lice, odnosno 100.000 dinara za preduzetnika.

U vezi sa navedenim, a kao što smo pomenuli u jednom od naših prethodnih tekstova (dostupan ovde), nedavno donetom Strategijom zaštite podataka o ličnosti za period 2023 – 2030. godine najavljeno je pooštravanje kaznene politike za kršenje obaveza u oblasti zaštite podataka o ličnosti, uz isticanje da bi u tom pogledu trebalo primeniti upravo model koji koristi Komisija za zaštitu konkurencije, tj. shodno kojem se kazna može izreći u visini koja zavisi od prihoda kompanije.

Naime, poređenja radi, GDPR za kršenje obaveza u oblasti zaštite podataka o ličnosti propisuje mogućnost izricanja novčane kazne u visini do 10.000.000 evra ili 2% ukupnog godišnjeg prometa društva u svetu za prethodnu finansijsku godinu (u zavisnosti od toga koji iznos je veći), odnosno čak do 20.000.000 evra ili 4% ukupnog godišnjeg prometa društva u svetu za prethodnu finansijsku godinu (u zavisnosti od toga koji iznos je veći) – dakle, u iznosima daleko višim nego što je predviđeno odredbama Zakona o zaštiti podataka o ličnosti.

Za kraj, u praksi je primećeno da postupajući sudovi, po pravilu, a naročito kada je reč o prvom prekršaju određenog lica, ne izriču maksimalne kazne. Međutim, u poslednje vreme primetno je i pooštravanje kaznene politike, ali pitanje na koje ostaje da se odgovori jeste da li su zaprećene kazne dovoljne da postignu efekat generalne prevencije, tj. vršenja tzv. odvraćajućeg uticaja na potencijalne počinioce prekršaja kao kaznenog dela.

Ovaj članak je isključivo informativne prirode i ne predstavlja pravni savet. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, budite slobodni da nas kontaktirate.