Novi Zakon o javnom informisanju i medijima objavljen je u Službenom glasniku RS br. 92/2023 od dana 27. oktobra 2023. godine i stupio je na snagu osmog dana od dana objavljivanja, odnosno 4. novembra 2023. godine („Zakon“), osim pojedinih odredbama o Jedinstvenom informacionom sistemu i dela odredaba o Registru medija i Evidenciji proizvođača medijskih sadržaja, koje počinju da se primenjuju od 1. januara 2025. godine.

Jedan od osnovnih ciljeva donošenja Zakona ogleda se u uspostavljanju Jedinstvenog informacionog sistema za transparentno praćanje sufinansiranja medijskih projekata, uvođenju Evidencije proizvođača medijskih sadržaja pored već postojećeg Registra medija pri Agenciji za privredne registre, kao i bližem i detaljnijem regulisanju delovanja izdavača medija. Uvođenjem predmetnih novina u medijsku regulativu teži se stvaranju okvira koji će omogućiti sveobuhvatniju i temeljniju kontrolu i regulaciju delovanja medija.

U nastavku donosimo pregled najznačajnih novina.

1. Jedinstveni informacioni sistem za praćenje sufinansiranja medijskih projekata

Zakonom je predviđeno da je Ministarstvo nadležno za poslove javnog informisanja ovlašćeno da, radi objedinjavanja svih relevantnih informacija i unapređenja transparentnosti realizacije, uspostavi i vodi Jedinstveni informacioni sistem za sprovođenje i praćenje sufinansiranja projekata u oblasti javnog informisanja („Jedinstveni informacioni sistem“).

Jedinstveni informacioni sistem ima za cilj da omogući upis i pribavljanje, obradu i dostavljanje podataka, odnosno pripremu, izradu i podnošenje dokumenata u elektronskom obliku od značaja za konkurs, rad komisije, olakšanu dostupnost medijskih sadržaja, kao i izradu i objavljivanje javnog poziva.

U skladu sa Zakonom, obveznici unosa podataka i dokumenata i korisnici Jedinstvenog informacionog sistema su:

• Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinice lokalne samouprave koje sprovode konkurse;
• Izdavači i proizvođači medijskog sadržaja koji učestvuju na konkursima;
• Novinarska i medijska udruženja i stručnjaci za medije koji se prijavljuju za članove komisije;
• Predstavnici državnih organa, Regulatornog tela za elektronske medije i Saveta za štampu koji medijima izriču mere zbog kršenja propisa i profesionalnih i etičkih standarda i
• Članovi komisija.

Obveznici unosa podataka i dokumenata dužni su da u roku od 15 dana od dana uspostavljanjha Jedinstvenog informacionog sistema imenuju ovlašćeno lice koje u ime i za račun obveznika vrši poslove unosa podataka i dokumenata preko odgovarajućeg veb portala. U slučaju nepostupanja po ovim odredbama, uskraćuje se obvezniku pravo da učestvuje u konkursu, odnosno pravo da se prijavi za člana komisije.

Shodno odredbama Zakona izdavači i proizvođači medijskog sadržaja koji učestvuju na konkursima u oblasti javnog informisanja i medijska udruženja i stručnjaci za medije koji se prijavljuju kao članovi komisija dužni su da do kraja godine koja prethodi godini raspisivanja konkursa unesu podatke i registruju ih na veb portalu Jedinstvenog informacionog sistema.

2. Sufinansiranje projekata u oblasti javnog informisanja radi ostvarivanja javnog interesa

U skladu sa Zakonom, postupak projektnog sufinansiranja sprovodiće se isključivo posredstvom Jedinstvenog informacionog sistema, a na osnovu sprovedenih javnih konkursa i pojedinačnih davanja, te na osnovu propisa o dodeli državne pomoći i zaštiti konkurencije, bez diskriminacije.

Kao što je bilo predviđeno i prethodnim zakonom, konkurs se raspisuje za projekte proizvodnje medijskih sadržaja i stručne edukacije, unapređenja profesionalnih i etičkih standarda i istraživanja u oblasti javnog informisanja.

Za razliku od prethodne regulative, Zakonom je sada propisano da se konkurs raspisuje i sredstva dodeljuju za projekte čija realizacija može trajati do godinu dana od dana donošenja odluke o dodeli sredstava (do sada je taj rok iznosio tri godine).

Zakonom je po prvi put jasno određena obaveza organa koji raspisuje konkurs da isti raspiše najkasnije do 1. marta tekuće godine za tu kalendarsku godinu. Konkurs se raspisuje u obliku javnog poziva i objavljuje na veb prezentaciji nadležnog organa, kao i na veb portalu Jedinstvenog informacionog sistema. Novina je takođe da Zakon sada predviđa da učesnik konkursa, koji ne raspolaže odgovarajućim kapacitetima, može angažovati drugo lice za proizvodnju medijskog sadržaja čija vrednost ne prelazi 20% od iznosa sredstava koji je organ dodelio za realizaciju projekta, pod uslovom da je to lice upisano u Evidenciju proizvođača medijskog sadržaja.

Kada je reč o kriterijumima za ocenu projekata, Zakon uvodi novinu tako što predviđa da se prilikom procene projekata uzima u obzir i mera u kojoj se medij putem koga će se realizovati projekat pridržava profesionalnih i etičkih standarda. Predmetna mera dokazuje se pribavljanjem podataka od nadležnih tela da u godini  koja prethodi  konkursu nije izrečena mera od strane regulatornog tela u slučaju elektronskih medija, odnosno nije donet akt samoregulatornog tela Saveta za štampu kojima se utvrđuje da je konkretni medij prekršio zakonske odredbe, tj. standard profesionalne etike.

Zakonom se po prvi put detaljno propisuje da u komisiji ne mogu učestvovati imenovana, izabrana, postavljena lica u organima Republike Srbije, autonomne pokrajine, jedinice lokalne samouprave, organima javnih preduzeća i privrednih društava, ustanovama i drugim organizacijama, čiji je osnivač, odnosno član Republika Srbija, kao i povezana lica sa ovim licima.

Nadalje, predviđeno je da odluku o raspodeli sredstava, bez odlaganja, donosi rukovodilac organa koji je raspisao konkurs, a na osnovu obrazloženog predloga komisije, i to u roku od 90 dana od dana zaključenja konkursa (prethodnom regulativom nije bio određen rok).

Primalac sredstava dužan je da dostavi izveštaj o realizovanim aktivnostima, pri čemu je novina da je primalac sredstava u iznosu većem, od 1.200.000 dinara u obavezi da uz narativni i finansijski izveštaj dostavi i izveštaj ovlašćenog revizora. Nadležni organ sada sprovodi i internu evaluaciju realizovanih projekata jednom godišnje, kao i eksternu evaluaciju  jednom u tri godine. Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave ima obavezu da najmanje jednom u tri godine sprovodi analizu o potrebnim medijskim sadržajima.

3. Evidencija proizvođača medijskih sadržaja i Registar medija

Zakonom je predviđeno da će Agencija za privredne registre sada, pored Registra medija, voditi i Evidenciju proizvođača medijskih sadržaja („Evidencija“). Svrha vođenja Evidencije jeste obezbeđivanje javnosti podataka o medijima i proizvođačima medijskih sadržaja.

Posledica neupisivanja u Evidenciju ogleda se u tome da se takvom proizvođaču medijskog sadržaja ne mogu sufinansirati projekti niti na drugi način dodeljivati državna pomoć u oblasti javnog informisanja.

Zakonom je predviđena obaveza proizvođača medijskog sadržaja da u roku od šest meseci od dana uspostavljanja Evidencije podnesu prijavu za evidentiranje podataka koji su predmet upisa u Evidenciji.

Takođe, Zakonom je uvedena obaveza upisa dodatnih podataka u Registar medija koji se vodi pri Agenciji za privredne registre, te su izdavači medija dužni da, u roku od tri meseca od dana stupanja na snagu Zakona, tj. do 4. februara 2024. godine registruju posebne podatke o mediju, kao što su lično ime i JMBG domaćeg fizičkog lica, ili broj pasoša i država izdavanja pasoša stranog fizičkog lica koje je glavni urednik medija, podaci o povezanim licima koji imaju više od 5% udela u osnivačkom kapitalu i druge podatke u skladu sa zakonom.

Zakonom je propisana i posledica u slučaju da registracija predmetnih podataka ne bude izvršena u propisanom roku, i to da će Agencija za privredne registre izbrisati medij iz Registra po službenoj dužnosti, bez donošenja posebnog akta o brisanju.

4. Druge značajne novine u Zakonu

Zakon sadrži nove odredbe kojima se uređuju pitanja iz oblasti radnog prava u medijskom sektoru kojima se propisuje da je poslodavac dužan da utvrdi raspored radnog vremena za sve zaposlene u mediju, u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad. Poslodavac je pisano obaveštenje o rasporedu radnog vremena dužan da dostavi zaposlenima najkasnije 48 časova ranije. U slučaju hitne potrebe, poslodavac može izmeniti raspored radnog vremena najkasnije u toku radnog dana za naredni radni dan ukoliko nastupe okolnosti koje se nisu mogle predvideti, otkloniti ili izbeći, pod uslovom da se zaposlenom obezbedi dnevni odmor u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad. Takođe, poslodavac može zaposlenom uvesti pripravnost za rad, uz pravo na dodatnu zaradu. Pripravnost za rad ne može trajati duže od četiri časa dnevno, odnosno dvanaest časova nedeljno, pri čemu se ne može uvesti zaposlenom koji radi prekovremeno ili u režimu preraspodele radnog vremena.

Novina, kojom se takođe reguliše oblast radnog prava u medijskom sektoru jeste i uvođenje prava na isključenje iz komunikacije. Naime, zaposleni ima pravo da u toku nedeljnog i godišnjeg odmora, u skladu sa rasporedom radnog vremena i rasporedom korišćenja godišnjeg odmora koji donese poslodavac, ne odgovara na komunikaciju poslodavca, bez obzira na koji način je ona izvršena (telefonski poziv, elektronske poruke, i slično), osim ako tokom njegovog odsustva nisu nastupile vanredne okolnosti u zemlji, a tiču se oblasti koju zaposleni pokriva (vanredne situacije, vanredna stanja, stanja opšte opasnosti po zdravlje građana i slično).

Nadalje, jedna od najspornijih odredaba u predlogu Zakona, koja je kao takva i usvojena, jeste odredba kojom se predviđa da izdavač može biti preduzetnik i pravno lice, te da izdavač ne može biti Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, kao ni ustanova ili pravno lice koje je u celini ili delimično u javnoj svojini, odnosno koje se u celini ili delom finansira iz javnih prihoda. Međutim, predmetna odredba se ne primenjuje na:

• javne servise na republičkom i pokrajinskom nivou, ustanove za javno informisanje na teritoriji AP Kosovo i Metohija, ustanove za javno informisanje saveta nacionalnih manjina i
• kada je osnivač predmetnog pravnog lica društvo kapitala koje obavlja delatnost elektronskih komunikacija, pod uslovom da nije korisnik državne pomoći.

Na identičan način Zakon reguliše i pitanje proizvođača medijskog sadržaja, odnosno predviđa iste zabrane, ali i navedene izuzetke.

5. Zaključak

Osim što je zakonodavac ponovo propustio detaljnije da reguliše prava i obaveze novinara, u konkretnom slučaju je i pored brojnih primedbi i predloga za dopunu Zakona, propuštena prilika da se reguliše rad proizvođača medijskog sadržaja koji su fizička lica, tj. koja ne obavljaju delatnost javnog informisanja u formi preduzetnika ili pravnog lica. Naime, članom 41. Zakona predviđeno je da su proizvođači medijskog sadržaja pravna lica ili preduzetnici koji u vidu delatnosti proizvode sadržaje namenjene objavljivanju u medijima, a nisu izdavači, te da kao takvi moraju biti registrovani kod organa Republike Srbije nadležnog za privredne registre u Evidenciji proizvođača medijskih sadržaja.

Posledice neupisivanja za izdavača čiji medij nije upisan u Registar, odnosno proizvođača medijskog sadržaja koji nije upisan u Evidenciju, ogledaju se u tome da im se ne mogu sufinansirati projekti niti na drugi način dodeljivati državna pomoć u oblasti javnog informisanja.

Prelaznim odredbama Zakona je predviđeno da su proizvođači medijskog sadržaja dužni da u roku od šest meseci od dana uspostavljanja Evidencije podnesu prijavu za evidentiranje podataka koji se upisuju u Evidenciju, ali bez ikakvih sankcija ukoliko to ne učine.

Drugim rečima, osim što je zadržano zakonsko rešenje iz prethodnog zakona, u smislu da će se novčanom kaznom od 50.000 dinara do 150.000 dinara kazniti za prekršaj fizičko lice koje izdaje novine ili pruža usluge radio, odnosno televizijskog programa, a nije registrovano za obavljanje delatnosti, uz ignorisanje propusta iz prethodnog zakona, zakonodavac je propustio da reguliše sivu zonu javnog informisanja (kao što je to npr. slučaj i u Crnoj Gori), koja se nesmetano i bez ikakve kontrole odvija u praksi na način da brojna fizička lica pružaju medijske usluge, odnosno usluge javnog informisanja putem internet portala (ne u formi preduzetnika ili pravnog lica), a koje ne predstavljaju usluge radio ili televizijskog programa.

Ovaj članak je isključivo informativne prirode i ne predstavlja pravni savet. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, budite slobodni da nas kontaktirate.