U Službenom glasniku RS broj 92/2023 od 27. oktobra 2023. godine objavljen je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o duvanu, koje izmene, odnosno dopune su stupile na snagu osmog dana od dana objavljivanja, tj. 4. novembra 2023. godine, uz nekoliko izuzetaka („Zakon“).

Kao osnovni razlozi za donošenje Zakona navedeni su stvaranje boljih uslova za poslovanje na tržištu duvana i duvanskih proizvoda, efikasnije regulisanje proizvodnje i prometa duvanskih proizvoda, kao i formiranje pravnog okvira koji će omogućiti regulisanu proizvodnju i promet novih i alternativnih proizvoda koji su srodni duvanskim proizvodima. Naime, s obzirom da se ovo tržište kontinuirano menja, naročito u smeru razvoja pomenutih novih, odnosno alternativnih proizvoda srodnih duvanskim, tj. koji u svom sastavu ne sadrže duvan, ali sadrže nikotin ili arome bez nikotina, identifikovana je potreba da se takvi proizvodi precizno definišu, kao i da se reguliše poslovanje privrednih subjekata koji obavljaju delatnost u vezi novih i alternativnih proizvoda na tržištu Republike Srbije.

Štaviše, kada su u pitanju proizvodi koji ne sadrže duvan, ali su po načinu konzumacije i nekim drugim svojstvima srodni duvanskim proizvodima, može se reći da je zakonodavac prepoznao potrebu da reguliše njihov promet mnogo nakon što je njihov nekontrolisani plasman doveo do značajnog procenta upotrebe među maloletnom populacijom. Koliko će se striktno primenjivati i kontrolisati nova zakonska ograničenja, tj. kakvi će biti njihovi stvarni efekti, ostaje da se vidi u narednom periodu.

Pored navedenog, novim rešenjima se vrši usklađivanje sa pravnim tekovinama EU, i to Direktivom 2014/40/EU, a u delu koji se odnosi na pakovanje i obeležavanje duvanskih proizvoda.

U nastavku donosimo pregled najznačajnijih novina.

Proširenje predmeta uređenja

Zakonom su obuhvaćeni i srodni proizvodi, koji su definisani kao proizvodi sa ili bez nikotina, koji se ne sastoje od duvana, ali koji u pogledu drugih kriterijuma odgovaraju duvanskim proizvodima, i to:

• tečnost za punjenje elektronskih cigareta, koja označava tečnost sa ili bez nikotina sadržanu u posudi za ponovno punjenje, u ulošku za punjenje za jednokratnu upotrebu, u elektronskoj cigareti za jednokratnu upotrebu, kao i u delovima elektronske cigarete;
• biljni proizvodi za pušenje odnosno zagrevanje, što su proizvodi na bazi bilja, trave ili voća, koji se upotrebljavaju sagorevanjem, odnosno zagrevanjem;
• nikotinske vrećice, koje podrazumevaju proizvode za jednokratnu upotrebu koji sadrže nikotin ili jedinjenja nikotina i druge sastojke, upakovane u vrećice ili porozne vrećice i isključivo namenjene oralnoj upotrebi; i
• proizvodi za vodenu lulu, tj. arome za nargilu, što su proizvodi namenjeni za konzumiranje putem vodene lule.

S obzirom na prošireni predmet uređenja ovog propisa, postavlja se pitanje da li je zakonodavac propustio da izmeni i sam naziv ovog zakona jer njegov predmet očigledno nisu više samo duvan i proizvodi na bazi duvana, te bi izmena naziva svakako bila primerena.

Dodatno, precizirane su definicije pojedinih duvanskih proizvoda, npr.:

• zagrevanog duvanskog proizvoda, odnosno nesagorevajućeg duvana, koji je definisan kao duvanski proizvod koji se koristi za inhaliranje pare (aerosola) putem elektronskog uređaja za zagrevanje, duvanskog odnosno biljnog proizvoda, sačinjen tako da se prilikom upotrebe zagreva ali ne sagoreva;
• duvana za oralnu upotrebu, tj. snusa, koji predstavlja svaki duvanski proizvod koji se upotrebljava za oralnu upotrebu osim onih namenjenih za udisanje ili žvakanje, koji je izrađen u celosti ili delimično od duvana, u obliku praha ili čestica ili bilo kakvoj kombinaciji tih oblika, pakovan u vrećice ili porozne vrećice; i
• duvana za vodenu lulu, odnosno nargilu, koji podrazumeva duvanski proizvod koji se može konzumirati putem vodene lule, pri čemu, ako se proizvod može upotrebljavati i putem vodene lule i kao rezani duvan, smatraće se rezanim duvanom.

Takođe, Zakonom su takođe uvedene definicije elektronskog uređaja za zagrevanje duvanskog, odnosno biljnog proizvoda i elektronske cigarete, radi jasne distinkcije između uređaja i proizvoda, i to tako da:

• elektronski uređaj za zagrevanje duvanskog odnosno biljnog proizvoda označava svaki uređaj koji se koristi za konzumaciju zagrevanih duvanskih proizvoda odnosno zagrevanih biljnih proizvoda i služi za isporuku aerosolizovanog ili isparenog nikotina ili bilo koje druge supstance osobi koja udiše iz uređaja, a koji ne uključuje proces sagorevanja; dok
• elektronska cigareta predstavlja uređaj, odnosno bilo koji elektronski sistem za inhaliranje pare (aerosola) koja nastaje zagrevanjem tečnosti za punjenje uređaja, odnosno elektronskog sistema i koristi se putem usnika.

Ograničenja u pogledu sastava i sadržaja nikotina

Zakonom su propisana ograničenja u smislu sastava i sadržaja nikotina, a tako što je predviđeno da:

• tečnost za punjenje elektronskih cigareta može da sadrži najviše 20 mg/ml nikotina;
• pojedinačno pakovanje nikotinskih vrećica sadrži najviše 20 komada vrećica; a
• nikotinska vrećica može da sadrži najviše 17 mg nikotina.

Pored toga, Zakon propisuje da je prodaja potrošačima tečnosti za punjenje elektronskih cigareta sa nikotinom dozvoljena:

• u odgovarajućim posudama za ponovno punjenje, zapremine do 10 ml;
• u rezervoarima elektronskih cigareta za jednokratnu upotrebu, zapremine do 2 ml;
• u ulošcima za jednokratnu upotrebu, zapremine do 2 ml.

Zaštita maloletnih lica

U cilju zaštite maloletnika, Zakon propisuje da je trgovac na malo, tj. kome je izdata dozvola za trgovinu na malo, dužan da istakne posebnu oznaku „Zabranjena prodaja duvanskih i srodnih proizvoda maloletnim licima“, na vidnom mestu objekta u kome obavlja tu delatnost, odnosno na svakom hjumidoru. Dodatno, trgovac na malo koji obavlja turističku ili ugostiteljsku delatnost (HORECA), dužan je da navedenu posebnu istakne na vidnom mestu u objektu u kome obavlja delatnost trgovine na malo, odnosno na svakom hjumidoru.

Takođe, eksplicitno je propisana zabrana prodaje, pored duvanskih, i srodnih proizvoda maloletnim licima, kao i zabrana:

• prodaje duvanskih i srodnih proizvoda u trgovinama na malo putem samoposluživanja kupaca;
• prodaje na malo duvanskih i srodnih proizvoda putem automata (vending mašina);
• proizvodnje i prodaje slatkiša, grickalica, igračaka, odnosno kozmetičkih i drugih proizvoda u obliku duvanskih proizvoda;
• ponude i prodaje duvanskih i srodnih proizvoda upotrebom jednog ili više sredstava komunikacije na daljinu, kao i ličnim nuđenjem;
• prodaje cigareta i nikotinskih vrećica na komad;
• usluge korišćenja vodene lule (nargile) u ugostiteljskim objektima, ukoliko se uz uslugu ne vrši prodaja duvana za vodenu lulu i proizvoda za vodenu lulu;
• prodaje duvanskih i srodnih proizvoda u apotekama i specijalizovanim prodavnicama medicinskih sredstava;
• prodaje i uvoza duvana za oralnu upotrebu (snusa);
• proizvodnje i prometa duvanskih i srodnih proizvoda koji u svom sastavu sadrže psihoaktivne kontrolisane supstance;
• prodaje elektronskih uređaja za zagrevanje duvanskog odnosno biljnog proizvoda i elektronskih cigareta maloletnim licima;
• prodaje tečnosti za punjenje elektronskih cigareta, biljnih proizvoda za pušenje odnosno zagrevanje i nikotinskih vrećica koji imaju ispise, ilustracije, odnosno elemente na pakovanju koji se odnose na slatkiše, bombone, deserte ili npr. na igračke, likove iz crtanih filmova, akcione figure i sl; te
• prodaje elektronskih cigareta i elektronskih uređaja za zagrevanje duvanskog odnosno biljnog proizvoda, čiji oblik je identičan ili podseća na oblik igračaka, hrane i pića.

Kao što se vidi, zabrane koje su se ranije ekskluzivno primenjivale na duvanske proizvode, sada se primenjuju i na srodne proizvode.

Uvođenje dva nova registra

Zakonom su uvedena i dva nova registra koja vodi Uprava za duvan, i to:

• Registar proizvođača srodnih proizvoda; i
• Registar uvoznika srodnih proizvoda.

Naime, Zakon propisuje da obavljanjem delatnosti proizvodnje srodnih proizvoda može da se bavi privredni subjekt koji je upisan kod organa nadležnog za registraciju i u Registar proizvođača srodnih proizvoda, odnosno da obavljanjem delatnosti uvoza srodnih proizvoda može da se bavi privredni subjekt koji je upisan kod organa nadležnog za registraciju i u Registar uvoznika srodnih proizvoda.

Dakle, prethodni uslov za obavljanje navedenih delatnosti jeste upis u odgovarajući registar.

Upis u registar se vrši na zahtev privrednog subjekta, uz koji se prilažu propisani dokazi.

Rešenje o upisu u registar izdaje se na period od pet godina, a proizvođač, odnosno uvoznik srodnih proizvoda može da obnovi upis u registar, podnošenjem zahteva Upravi najkasnije 15 dana pre isteka roka važenja važećeg rešenja o upisu u registar.

Obaveza stavljanja upozorenja o štetnim dejstvima

Zakonom je propisano da svako pojedinačno odnosno grupno pakovanje duvanskih proizvoda koje se stavlja u promet u Republici Srbiji mora da bude obeleženo zdravstvenim upozorenjem koje se odnosi na štetna dejstva po život i zdravlje ljudi ili druge štetne posledice njegove upotrebe. Zdravstvena upozorenja su sada regulisana kao tekstualna upozorenja, kombinovana zdravstvena upozorenja, opšte upozorenje i informativna poruka, a Zakon detaljno propisuje kakvo upozorenje mora da bude u smislu izgleda i sadržine, odnosno dimenzija i nepromenjivosti, tj. posebna pravila su propisana u odnosu na svaku pojedinačnu vrstu upozorenja.

Posebna pravila Zakon sadrži i u pogledu obeležavanja duvanskih proizvoda, osim cigareta, rezanog duvana i duvana za vodenu lulu, kao i obeležavanja ostalih duvanskih proizvoda.

Takođe, propisano je da svako pojedinačno odnosno grupno pakovanje srodnih proizvoda u prometu u Republici Srbiji mora imati odštampano zdravstveno upozorenje, pri čemu sadržina upozorenja zavisi od toga da li srodni proizvod sadrži nikotin ili ne, tj.:

• zdravstveno upozorenje za srodne proizvode koji sadrže nikotin glasi: „Ovaj proizvod sadrži nikotin koji izaziva snažnu zavisnost.“; dok
• zdravstveno upozorenje za srodne proizvode koji ne sadrže nikotin glasi: „Ovaj proizvod može sadržati supstance štetne po Vaše zdravlje.“

Ostale izmene

Zakonom je proširen predmet obavljanja delatnosti trgovine na malo duvanskim proizvodima, tako da se obuhvate i srodni proizvodi.

Takođe, izričito je propisano da se uništenje duvana na katastarskoj parceli sprovodi uz obavezno prisustvo fitosanitarnog inspektora, o čemu se izrađuje zapisnik.

Primena Zakona

Za kraj, a kao što je pomenuto u uvodnom delu ovog teksta, Zakon je stupio na snagu dana 4. novembra 2023. godine, sa izuzetkom:

• odredbi koje se tiču obeležavanja srodnih proizvoda, koje se primenjuju od januara 2025. godine; te
• odredbi koje uređuju obeležavanje duvanskih proizvoda, i to cigara, cigarilosa, cigareta, rezanog duvana, duvana za lulu i duvana za vodenu lulu, a koje se primenjuju od januara 2027. godine.

Ovaj članak je isključivo informativne prirode i ne predstavlja pravni savet. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, budite slobodni da nas kontaktirate.